پیشگفتار

تمدن بشری با قدم گذاشتن به قرن بیست و یک، با انقلاب چهارم صنعتی[۱] مواجه شد. افزایش جمعیت سیاره خاکی در کنار کاهش سطح منابع در اختیار، موجب بروز مشکلات و رکود اقتصادی در جهان امروز گردید. در عین حال دسترسی به نظام آموزشی و فرصت­های شغلی و همچنین دست­یابی به موقعیت­های اجتماعی، از هر زمان دیگری سخت­تر شده است. رقابت شدیدی در این بین در گرفته است که از  دستور کارهای دولت های مختلف به شمار می رود.

   طبق آمارهای «سازمان جهانی مهاجرت»[۲] [۳]در حال حاضر، مهاجران[۴] [۵] ۳.۵% از جمعیت کل جهان یعنی رقمی بالغ بر ۲۷۲ میلیون نفر را تشکیل می­دهند. در این بین، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، فدراسیون روسیه به یکی از مقاصد اصلی افراد جویای کار کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی تبدیل شده، به طوری که بیشترین آمار و ارقام مربوط به مهاجران روسیه از این کشورها است.

در حال حاضر رقم کلی مهاجرین روسیه یازده میلیون و هفت صد هزار نفر است. در حالی که تعداد ۳۲ میلیون نفر[۶] تا انتهای سال ۲۰۱۹ میلادی به روسیه سفر کرده اند که از این تعداد، تنها دو میلیون و چهارصد هزار نفر به طور رسمی برای کار به روسیه وارد شده اند.روس زبان­های کشورهای منطقه مشترک المنافع به طور سنتی بیشترین تعداد مهاجران را به روسیه دارند.[۷]

این موضوع در اقتصاد این کشور نیز بسیار مشهود است. روسیه نیز مخالفتی با این جریان ندارد و هر ساله تجارتی هشتصد میلیاردی تضمین شده، با کشورهای این حوزه را برای خود رقم می­زند. عوامل بسیاری در روند مهاجرتی وجود دارند. به هر شکل روند سازگاری فرهنگی افرادی که به مکان جدید وارد می­شوند، به تغییراتی در بطن جامعه نیز می­انجامد. در این نوشتار بیشتر تلاش می شود به تاثیر مهاجرت اتباع خارجی به جامعه روسیه توجه شود. [۸]

وضعیت مهاجران در روسیه معاصر

به طور کلی با توجهی اجمالی به گستره جغرافیایی مرزهای روسیه امروزی و همچنین تنوع قومیت های ساکن در این کشور می­توان نتیجه گرفت که مهاجران نقش مهمی در شکل­گیری حکومت و تمدن در این بخش از جهان داشته­اند. بیشتر مهاجران این کشور از شهروندان آسیای میانه هستند که نه اشتغال و تحصیل بلکه پیوندهای خانوادگی آنها را به زندگی در روسیه ترغیب کرده است. البته موج مهاجران جویای کار نیز مربوط به همین کشورها است. بسیاری از این افراد به زبان روسی تسلط کافی ندارند یا اینکه از سطح سواد مناسبی برخوردار نیستند. بسیاری از کارفرمایان روس از آنها به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می­کنند و آنان را به کارگر محلی ترجیح می­دهند.

 به طور کلی این افراد معمولا به مشاغلی می­پردازند که شهروندان روسیه حاضر به انجام آنها نیستند. مشکلی اصلی بیشتر زمانی نمود پیدا می­کند که مهاجران بخواهند در شهرهایی مانند مسکو و سنت پترزبورگ مشغول به کار شوند. زیرا این شهرها معمولا مقصد روس­هایی است که از اقصی نقاط کشور برای دسترسی به شرایط زندگی و یافتن شغل های مناسب به مهاجرت داخلی اقدام می­کنند.[۹]

مسئله دوم خروج سرمایه­ توسط مهاجران برای اعضای خانواده خود در موطن اصلی (سایر کشورها) است. برای نمونه می­توان به آمار تایید شده غیر رسمی اشاره کرد که مطابق با آن، بیش از نصف منابع مالی در گردش بازار تاجیکستان توسط مهاجران این کشور از خارج تزریق می شود. همان طور که آمارها نشان می­دهند مقصد اصلی بسیاری از شهروندان تاجیکستان برای کار فدراسیون روسیه است.در حالت کلی بسته های حمایتی و تسهیلات دولت روسیه برای شهروندان مناطق پسافروپاشی در زمینه دریافت اقامت روسیه و یا مجوز تردد و اشتغال از عواملی است که موجب شده تا هرساله تعداد افراد بیشتری برای زندگی به این کشور سفر کنند.[۱۰] با توجه به اینکه دیدگاه کلی مردم روسیه به مهاجران مثبت نیست این مسئله به وضوح در رفتار و تعاملات روزمره افراد غیر مهاجر در روسیه مشهود است. قابل ذکر است که شعارهای دولتمردان  یا بسته های حمایتی آنان از مهاجران کمکی به تغییر وضعیت موجود نمی کند و این مسئله شاید یکی از مهمترین چالش های مردمانی باشد که به دلیل مشکلات اقتصادی و در برخی موارد شرایط سیاسی و فرهنگی کشورشان راهی جز سفر به روسیه برای آنها باقی نمانده است.  اما تعامل و یادگیری فرهنگِ زندگی در مکانِ جدید معمولا دشوارتر از شرایطی بوده که آنها را ناگزیر به ترک وطن کرده است.

مراکز دفاع از حقوق مهاجرین

کمیته ویژه برنامه ملی شورای ریاست جمهوری فدراسیون روسیه در زمینه روابط بین فرهنگی - ریاست این کمیته بر عهده رئیس جمهور این کشور است و وظیفه اصلی آن بررسی شرایط اقوام و ملیت های ساکن در روسیه با هدف تطابق بندهای قانون با رفتار اجرایی ارگان های دولتی است، از اهداف دیگر این شورا ایجاد پیوند بین تشکل­های اجتماعی، سازمان­ها و نهادهای محلی، علمی، تحقیقاتی و مردم نهاد در زمینه یکسان سازی، تطابق و سازگاری بین اقوام و ملیت های فدراسیون روسیه با یکدیگر است.

دیوان عالی مهاجران وزارت کشور روسیه - سرویس مهاجرت فدرال یکی از آژانس های فدرالی زیر مجموعه وزارت کشور روسیه می باشد که در زمینه ساماندهی اجرایی وضعیت مهاجرین فعالیت دارد. تصمیمات کلان در این زمینه در شورای فدراسیون، شورای امنیت و دومای دولتی روسیه گرفته می شود. دیگر ساختارهای امنیتی روسیه واحد مجزایی برای مراجعه شهروندان در زمینه تامین حقوق شهروندی به طور خاص ندارند. افراد می توانند همانند هر شخص دیگری که در خاک روسیه قرار دارد برای بررسی­های اداری اقدام نماید. اما دیوان عالی امور مهاجران فدراسیون روسیه، واحدی مستقل برای بررسی شرایط مهاجران می باشد که به صورت سالانه گزارشی را برای ریاست جمهوری روسیه نیز آماده می نماید.

فدراسیون مهاجرین روسیه - آشناترین مرکز مردم نهاد فدراسیون روسیه در زمینه حمایت از مهاجران در سال ۲۰۰۷ میلادی با حمایت اداره سیاست داخلی ریاست جمهوری روسیه تحت عنوان " فدراسیون مهاجرین روسیه " شروع به کار کرد. در حال حاضر ۷۴ قومیت مختلف در آن عضویت دارند. قومیت های تاجیکی، ازبکستانی و ویتنامی از فعال ترین اقوام در این جمعیت هستند. شرکت در میتینگ ها، مبارزه با افراطی گرایی، تعاملات مربوط به همگرایی های فرهنگی مهاجرین، آموزش زبان روسی و اقدامات دیگر از اهم فعالیت های آن می باشد. ریاست این نهاد برعهده شهروند بنگلادشی تبار روسیه آقای محمد ماجومدر است. در سال ۲۰۱۲ مرکز همگرایی مهاجران در مسکو توسط این نهاد افتتاح گردید.

کنگره مهاجرین ملداویایی تبار - این مرکز که در سال ۲۰۰۹ میلادی پایه گذاری شده است شهروندان مولداویایی تبار ساکن در روسیه را با یکدیگر پیوند می­دهد و از دوازده واحد مجزا در بحث دفاع از حقوق شهروندی مهاجران تشکیل شده است. یکی از مهمترین اقدامات این جمعیت اطلاع رسانی از حقوق شهروندی و قوانین مصوب برای مهاجرین است که به افرادی که تازه به روسیه آمده اند آموزش های لازم را می دهند. این موسسه دارای واحد حقوقی مجزا و همچنین مرکز اطلاعات و آمار شغل یابی مجزا می باشد. الکساندر کالینین رئیس این جمعیت حقوق بشری مهاجرین در روسیه است.

مرکز هموطنان اوکراینی - این مرکز در سال ۲۰۱۲ میلادی به ثبت رسید و از شهروندان بیست و یک منطقه اوکراین در خاک روسیه حمایت مستقیم به عمل می آورد. این مرکز با حمایت های داخلی مالی اعضای خود اداره می شود و به شهروندان اوکراینی تبار ساکن در روسیه در زمینه اقامت قانونی و ایمن در این کشور کمک می نماید. برنامه های آموزشی، تفریحی، حمایت های مالی در زمینه خدمات درمانی و پزشکی، مشاوره حقوقی و خدمات جانبی دیگر از مهمترین اقدامات این جمعیت می باشد. رئیس شورای مدیران این مجموعه با نیکلای لیاخ می باشد.

مرکز یکسان سازی " قانون و مهاجرت " - این مرکز در سال ۲۰۱۲ میلادی راه اندازی شد اما سابقه اصلی آن به صندوق " تاجیکستان " به سال ۱۹۹۶ میلادی باز می گردد. در حال حاضر این مرکز به اتباع کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، مولداوی و بر طبق اساسنامه خود به تمامی شهروندان خارجی که در روسیه مشغول به کار و فعالیت هستند، کمک می نماید. در هر سال بالغ بر ۱۰۰۰۰ درخواست از سوی شهروندان مختلف به این مرکز فرستاده می شود. مرکز " قانون و مهاجرت " مشاوره های حقوقی و تکمیل فرآیندهای قانونی برای مدارک و برگه های هویتی و مجوزهای مختلف را برای افراد خارجی انجام می دهد. همچنین در شرایطی که مسائلی بین کارفرما و مهاجرین رخ دهد از تضییع حقوق مهاجرین جلوگیری می نماید. منابع مالی این مرکز از اقدامات خیرخواهانه و حمایت های گرنت های خارجی تامین می شود. گوهر جرورایوا ریاست این مرکز را بر عهده دارد.

مرکز " قانون و مهاجرت امپریال " - این مرکز در سال ۱۹۹۶ میلادی پایه گذاری شد و در زمینه حقوق بشر و دفاع از مهاجرین روسیه فعالیت دارد. کمیساریای عالی پناهجویان سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۴ میلادی نظر به اقدامات سازنده این جمعیت در دفاع از حقوق مهاجران عالی ترین نشان افتخار خود تحت عنوان " نشان نانسن " را به این جمعیت اهدا کرد. مرکز هماهنگی گروه امپریال در شهر مسکو واقع شده است. در حال حاضر ۴۱ بخش فدرالی روسیه پذیرای ۵۰ دفتر فعال این جمعیت هستند و بر طبق آمار این مرکز توانایی پاسخگویی بیش از ۸۰ درصد نیازهای اولین مهاجرین و آوارگان را در اختیار دارد. مهمترین خدمات حقوقی این جمعیت در نقاطی اعمال می شوند که با بیشترین جریان ورودی مهاجران مواجه هستند. ریاست جمعیت قانون و مهاجرت بر عهده سوتلانا گانوشکینا می باشد.

تاثیرات متقابل مهاجرین و شهروندان روسیه

در دهه نود میلادی یکی از مشکلات اصلی مهاجران به روسیه، فقدان برنامه حمایت از مهاجرانی بود که از نظر سطح علمی، موقعیت اجتماعی و تسلط به زبان روسی سطح بسیار مناسبی داشتند اما نتوانسته بودند مراحل قانونی لازم برای اقامت در روسیه را پشت سر بگذارند. این افراد رقم قابل توجهی یعنی سه میلیون [۱۱]نفر نیروی ماهر و خبره در اکثر رشته­های علوم نظری و مهارت­های دیگر را تشکیل می­دادند. [۱۲]پس از طی این دوره، با ورود خیل مهاجران جدید، مشکلاتی تازه نمود پیدا کردند؛ این افراد تنها برای کسب درآمد به روسیه آمده بودند. پیمان های بین المللی روسیه و کشورهای تازه استقلال یافته، به آنان مجوز ورود آزادانه به این کشور را می داد. از سوی دیگر، این افراد مهارت و تخصص نداشتند. تسلط آنها به زبان روسی کاملا ابتدایی بود و هیچ اطلاعی از قوانین و مقررات داخلی فدراسیون روسیه نیز نداشتند.[۱۳] عدم آشنایی با قوانین داخلی و ناسازگاری با وضعیت جامعه سبب شد تا دیدگاه منفی ساکنان اصلی این کشور نسبت به مهاجران شدت بگیرد. در حال حاضر مردم روسیه عقیده دارند که با ورود این افراد فرصت­های شغلی از بین می­رود در حالی که در شرایط برابر آمادگی پذیرفتن این موقعیت­های شغلی را ندارند. این دوگانگی در رفتار و گفتار یکی از مسائلی است که گریبان مهاجران را می­گیرد. هرچند افرادی که در حال حاضر به این کشور سفر می­کنند تنها به فکر کسب درآمدهای بیشتر هستند و چندان اعتقادی به احترام به قوانین داخلی روسیه ندارند. [۱۴]به طور کلی، بین سیاست­های دولتی و همچنین رفتار مردم روسیه نسبت به موضوع مهاجرت شاهد یک تضاد کلی هستیم. از یک سو دیدگاه منفی نسبت به نیروهای کار از کشورهای منطقه اوراسیا وجود دارد. در این بین بخش قابل توجهی از منابع و ظرفیت­ سازمان­های نظارتی صرف کنترل وضعیت مهاجران می­شود. دیدگاه اولیه در خصوص این افراد تداوم روند مهاجرت برای پیشگیری از رشد منفی جمعیت کل کشور است. اما دیدگاه دوم که حتی در بین نخبگان روس نیز شایع است، با مسئله مهاجرت شهروندان این کشورها کاملا مخالفت دارد.

البته در رفتار دولت روسیه می­توان نوعی دوگانگی در سیاست­های مهاجرتی را مشاهده کرد. از یک سو اوراسیایی گرایی و لزوم تعمیق روابط با کشورهای این منطقه مورد تاکید قرار می­گیرد. و از سوی دیگر، قوانین و تسهیلات مصوب برای انواع مهاجرت به این کشور با رفتار ادارات دولتی و دیگر بخش های جامعه سازگاری چندانی ندارند. آنچه در عمل و واقعیت بروز پیدا می­کند فرسنگ­ها با بندهای قانون تفاوت دارد. این چالش با توجه به اینکه روسیه بیشتر کشوری متشکل از ملیت های مستقل و متنوع است تا اقوام مختلف یکی از چالش های جدی امنیت ملی در این کشور به شمار می رود. برنامه­های دولت در راستای حمایت کارفرمایان برای استخدام نیروهای مهاجر و همچنین برنامه­های دولتی در زمینه سازگاری مهاجران با روسیه تا حدی توانسته از تنش­های اجتماعی و فرهنگی ساکنان اصلی این سرزمین با افراد تازه وارد بکاهد. [۱۵]همان طور که مطالعه تجربیات کشورهای مختلف در زمینه مهاجرت نشان می­دهد، این یک روند دو سویه است. در این زمینه برنامه­هایی در زمینه­های آموزشی، فرهنگی و حتی در سطح رسانه­ها با تاکید بر کاهش احساسات نژاد پرستانه در حال اجرا هستند. تا امروز به علت تفاوت­های بسیار متنوع در این کشور از لحاظ فرهنگ عمومی - اجتماعی دیدگاه محلی از شهری به شهر دیگر و از منطقه­ای به منطقه دیگر تغییر کرده است و به همین دلیل یک نتیجه­گیری مشترک که دربرگیرنده تمام پارامترهای مسئله مهاجرت در قالب سیستم یکپارچه سیاسی این کشور باشد، امکان پذیر نیست.

برای نمونه نگاه بالا به پایین در بین ساکنان مسکو به شهرهای اقماری روسیه وجود دارد. چنین دیدگاهی بین اسلاوهای روسیه نسبت به ساکنان مناطق قفقاز و یا مناطق حاشیه قطب شمال نیز دیده می­شود. به طور کلی این روند با تفکرات ملی گرایانه تطابق ندارد. همین مسئله موجب شده تا فرهنگ غنی مناطق مختلف روسیه اثرگذاری لازم را در شکل­گیری تفکر فدرالی نداشته باشد. این نمونه­ای از بحران­های اجتماعی روسیه در زمینه مهاجرت داخلی و یا مهاجران خارجی است. در حال حاضر با فعالیت همه جانبه­تر ساختارهای اجتماعی و دولتی روسیه سطح ورود و اقامت غیر قانونی مهاجران به روسیه کنترل شده و همچنین فرزندان آنان در قالب برنامه­های حمایتی در فرایند سازگاری با محیط قرار گرفته اند. از سوی دیگر متمم­های جدید سبب شده­اند تا نیروهای ماهر و متخصص شانس بیشتری داشته باشند. ادامه این روند می­تواند به کاهش شکاف­های فرهنگی و اجتماعی بین این افراد بیانجامد. البته تشکیل کمیسیون مشترک بین مجلس­های این کشورها و پیمان­های منطقه­ای مختلف نیز در این زمینه کمک های بسزائی کرده است.

تاثیر در زبان روسی

روس­ها در تمام ادوار تاریخ، زبان رسمی این کشور را یکی از اصلی­ترین عوامل هویتی خود شمرده اند. البته اینکه تا چه حد این موضوع سبب شده تا تغییرات یا ورود لغت­های خارجی به این زبان کنترل شود  مسئله ای است که زبان شناسان باید به آن بپردازند. برحسب تعاملات یا روندهای تاریخی مختلف لغات بسیاری از زبان­های فرانسوی، انگلیسی و آلمانی وارد زبان روسی شده­اند. این لغات در حوزه پوشاک، اصطلاحات ادبی و علمی، ورزش، فرهنگ غذایی و یا حتی تکه کلام­های روزمره روسی به وضوح به کار می­روند. بسیاری از ژانرهای این زبان­ها نیز وارد زبان روسی شده­اند و در عین حال در هرکدام از طبقه­های اجتماعی نیز لغات کاربردی خاص خود را دارند. در بین ادیان الهی که در روسیه پیروانی دارند، پیروان دین اسلام لغاتی را وارد زبان روسی کرده­اند که شاید تا ۲۵ سال گذشته حتی مفهومی برای شهروندان این کشور نداشتند. شاید در این زمینه حتی تاثیرات آنها بیشتر از تاثیری باشد که فرهنگ روسی در پروسه سازگاری مهاجران با محیط بر روی آنها گذاشته است. بیشتر لغات آلمانی در جریان جنگ دوم جهانی وارد زبان روسی شده­اند؛ در حین درگیری­ها در میدان­های جنگ و حوادث پس از آن تعاملات بین شهروندان دو کشور بیش از زمان­های دیگر بود. در حال حاضر یک جمعیت سه و نیم میلیونی روس تبار در آلمان زندگی می­کنند. تعداد آلمان­های مهاجر به روسیه به سختی به ۱۱۰۰۰ نفر می­رسد. لغات زبان انگلیسی پس از دوران اصلاحات در شوروی و در سال­های پایانی دهه نود به تدریج وارد زبان روسی شدند. تعداد مهاجران ایالات متحده به روسیه ۳۷۰۰ نفر و مهاجران انگلستان به این کشور ۴۳۰۰ نفر است. در این بین مسلمانان که ۲۵ درصد از ساکنان روسیه را تشکیل می­دهند تاریخچه­ای بسیار کهن در این کشور دارند. البته در سال­های اخیر تعداد لغات و اصطلاحات جامعه مسلمانان این کشور فراگیرتر شده و در صحبت­ها و محاوره روزمره مردمان این کشور بسیار به کار می رود. [۱۶]

لغات اسلامی پرکاربرد

لغات انگلیسی پرکاربرد

لغات پرکاربرد آلمانی

فرهنگ غذایی و پوشاک

شاید به طور کلی تا حدود پانزده سال پیش مهاجران و روس­های محلی به راحتی از هم قابل تفکیک بودند. اما امروز تشخیص به راحتی سابق نیست. به طور کلی گویا مهاجران در یک دنیای موازی با دنیای روس­ها اما در دل همان شهر زندگی می­کنند؛ شاخصه­های هویتی و عادات و آداب و رسوم خود را دارند. با این وجود، تمدن غنی­ای که از آن برخاسته اند موجب شده تا روند همگرایی آنها با شهروندان روس تقریبا مساوی باشد و در بسیاری از موارد آنها وضعیتی جدید را رقم بزنند. چهره شهرها به خصوص در مناطقی که تعداد عبور و مرور و حضور مهاجران بیشتر است، با تصور ما از یک شهر روسیه شباهت چندانی ندارد. اگر تا چند سال قبل یک بانوی مسلمان با حجاب خود نگاه ها را به سمت خود جلب می­کرد و یا مردی با کلاهی که نماد برخی کشورهای آسیای مرکزی است در شهر انگشت نما بود، امروز افراد زیادی را می توان با لباس ملی و علائم هویتی مذهبی خاص خود دید که آزادانه در شهر حرکت می کنند. البته طبق عادت دهه نود گه گاهی پلیس آنها را به بهانه کنترل مدارک متوقف می­کند. یکی از مکان هایی که به خوبی می توان این موضوع را در آن مشاهده کرد رستوران­ها و کافه­ها و مکان هایی است که در خیابان به پخت و پز غذا مشغول بوده و سپس آن را عرضه می کنند. رستوران­های بسیاری را می توان یافت که از کوره های معمول در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی برای نان طبخ می کنند یا اینکه در منوی غذایی خود انواع کباب ها، چاشنی ها، دسرها و حتی نوشیدنی های سرد و گرم این مناطق را عرضه می­کنند. همین تنوع غذایی در حال حاضر وارد آشپزخانه روسی نیز شده است. خوراک­ها و کباب های مناطق قفقاز یکی از عامه پسندترین منوهای شهرهای مختلف هستند. کباب­های ترکی و پلوهای رنگارنگ آسیای مرکزی در کنار چای و دیگر نوشیدنی­های چینی امروزه در قالب رستوران­های زنجیره­ای متعدد در کنار یکدیگر به مشتری عرضه می­شود. همین گستردگی اکنون در کنار غذاهای روسی سفره میزبان را در اقصی نقاط این کشور تزیین می­کند. مسئله دیگر ادویه­هایی است که از دنیای شرق به این کشور وارد شده و اکنون در سبد خرید خانواده­های روس نیز مشاهده می­شوند. شاید این مسئله را بتوان به عنوان ملموس ترین روند تعامل جامعه روسیه با مردمانی دانست که از کشورهای دیگر این منطقه از جهان را برای سکونت انتخاب کرده­اند. همچنین در مناطق مختلف اکنون لباس­های محلی و مذهبی[۱۷] مختلف را می­توان به وفور پیدا کرد و حتی سالانه شاهد جشنواره­ها و کنفرانس­های متنوع در زمینه غذا و البسه کشورهای مختلف هستیم که برخی از آنها حتی به عنوان برندهای جهانی این محصولات شناخته شده­اند و حتی شانس اعطای گواهی نامه های رسمی بین المللی را نیز برای خود رقم زده اند. [۱۸]

هویت چند ملیتی

طبق آمار رسمی بیشترین مهاجران روسیه را شهروندان آسیای مرکزی و قفقاز تشکیل می­دهند. از سوی دیگر قرابت­های فرهنگی آنان با ساکنان مناطق جنوبی روسیه سبب شده است تا وزن فرهنگی آنان نسبت به جمعیت روس تبارهای این کشور سنگین تر شود. از سوی دیگر الزام به رعایت آداب و رسوم و دستورات دین مبین اسلام در بین این افراد سبب شده تا روند رفتاری و روش زندگی آنان به عنوان بخشی از هویت روسیه در قالب یک کشور چندملیتی به شمار آید. جامعه مسلمانان روسیه امروز به عنوان یک اقلیت قدرتمند در این کشور ظاهر شده­اند و در شهرهایی که تنوع جمعیتی آنان بیشتر است نمادهای معماری اسلامی زینت بخش شهرها شده است. تعدادی از مهاجران روسیه به صورت فصلی به این کشور سفر می­کنند. این افراد که به طور مداوم بین کشورهای خود و روسیه در تردد هستند، انتقال این دو فرهنگ مختلف را از طریق تعاملات اجتماعی و فرهنگی مختلف بر عهده دارند. شاید در پست­های مدیریتی کلان و کلیدی این کشور کمتر چهره­های مسلمان به چشم بخورد، با این حال، آنچه در بطن جامعه و در مناطق فدرالی این کشور دیده می­شود نشان از روند رو به رشد فرهنگ غنی مهاجران در این مناطق دارد. تا جایی که در برخی موارد گوی سبقت را از شهروندان روس تبار ربوده­اند. اولین جایگاه اجتماعی مشترکی که افراد با شاخصه های هویتی مختلف کنار یکدیگر گرد می آیند مدارس روسیه است. در حال حاضر برنامه هایی در سطح فدرال برای کنترل و مدیریت شرایط هویتی در مدارس و دانشگاه های روسیه در حال انجام است. [۱۹]این مسئله تا جایی پیش رفته که تبلیغات دینی (حتی مسیحیت) در دانشگاه­ها ممنوع اعلام شده است. [۲۰]روند گام به گام هم تراز سازی اجتماعی بین جامعه مهاجران روسیه و اقوام روس تبار در جامعه امروزی روسیه سبب گسترش فرهنگ تمدن چند ملیتی روسی شده است. در این معیار بندی جدید که بیشتر یک قانون و روند نانوشته است، دیگر از تفکرات نژاد پرستانه و افراطی روسی چندان خبری نیست. امروزه این مسئله یک موضوع عادی است که یک فرد ارمنی، مسلمان از تاشکند و یا یک شهروند سابق باکوی آذربایجان بتواننند به راحتی در جامعه روسیه رشد کرده و به فعالیت بپردازند. شرکت­های متعددی در حال حاضر از سوی مهاجران در روسیه تاسیس شده و به بخش­های اقتصادی این کشور کمک بسزائی کرده­اند. فروشگاه­های زنجیره­ای معروف، برندهای مواد غذایی، کارخانه­های پوشاک و محصولات خانگی مختلفی را در اقصی نقاط این کشور می­توان مثال زد که توسط مهاجران تاسیس شده و محصولات آنها حتی در بین برندهای صادراتی سبد کالاهای تولید روسیه به دیگر نقاط جهان دیده می شود.[۲۱] جالب اینکه برخی از این محصولات تنها به علت کیفیت بالای خود تنها به منظور صادرات تولید می­شوند. این تعامل سازنده که در دوره پس از بحران اقتصادی ۲۰۰۸ میلادی شروع شده است موجب شده تا بسته­های حمایت از سرمایه گذاری خارجی روسیه نیز به تدریج به شکوفایی لازم برسند و روسیه را از رتبه­های پرخطر تجارت افراد خارجی به سطوح قابل قبولی برساند[۲۲] که با گذشته نه چندان دور بازار کار و سرمایه این کشور به طور کلی متمایز است.

نتیجه گیری

به طورکلی تعاملات سال­های اخیر سبب شده تا این روند سازنده شکل بگیرد که پروسه سازگاری مهاجران یک فرآیند دوسویه بین فرد و جامعه و فرد و دولت است که در کنار یکدیگر باید بتوانند تعامل مورد نیاز را برای دست یابی به اهداف مشخص و در سایه احترام به قانون رقم بزنند. به طور کلی این اقدامات باید موجب شوند تا در زمینه­های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و موضوعات مربوط به زندگی روزمره شهروندی تعادل نسبی برقرار شود؛ در این صورت، فرد مهاجر خود را در وضعیتی نسبتا بهتر از قبل حس کرده و جامعه فضیلت­های انسانی او و مهارت­های او را در نظر می­گیرد و او را بر مبنای شهر زادگاه، رنگ پوست، لهجه قضاوت نمی کنند و حتی القاب نامناسب نسبت نمی­دهند. . زمانی که این پارادایم به تعادل و پویایی خود نزدیک شود می­توان انتظار داشت که این فرایند اجتماعی با موفقیت طی شده است. به طور کلی مهاجرت فرایندی پیچیده است که در آن با دیدگاه­ها و نیازمندی­های متفاوت از کشور میزبان و جهانبینی متفاوت مهاجر روبرو هستیم؛ فرآیند سازگاری بین این دو زمان بر است. این مسئله حتی نیاز به آموزش و کسب مهارت­های لازم به شهروندان کشور مهاجرپذیر نیز دارد. آنها نیز باید آمادگی­های لازم برای برخورداری از شرایط میزبانی را کسب نمایند. در این بین فاصله درک این دیدگاه روشن تا واقعیت اجرایی در کشورهای مختلف از جمله روسیه متفاوت است.  

توسعه اقتصادی، رشد جمعیت، حمایت از نیروی کار داخلی، جهت­­گیری­های اجتماعی و فرهنگی، امنیت ملی و تامین امنیت عمومی از موضوعاتی هستند که در ذهن روس­ها تصورات نژاد­پرستانه­ای را نسبت به اقلیت مهاجران شکل داده است. البته شاید این عوامل موجب بروز تضاد و دوگانگی نه تنها در روسیه بلکه در هر گوشه­ای دیگر از جهان نیز می­شود اما در خصوص روسیه این تضاد در کنار دیدگاه­های مطرح شده از سوی کرملین باعث شده که زمینه هم­بستگی­ ناگسستنی بین کشورهای منطقه اتحادیه اوراسیایی همخوانی نداشته باشد. از سوی دیگر، برای حل و فصل مسائل مربوط به مهاجران که تاثیر مستقیمی بین تعامل اجتماعی شهروندان این کشور، دولت­های طرفین و همچنین مهاجران است در سطوح مختلف نیاز به اقدامات تخصصی، آموزش، کسب مهارت و قانون گذاری و ایجاد یک قاموس فرهنگی پویا دارد. مسائلی چون فرزندان حاصل از ازدواج مهاجران با شهروندان روس، تعامل فرهنگی مهاجران و ساکنان سرزمین اصلی و دست­یابی به یک منشور هویتی جدید با پذیرش تفاوت­ها و شاخص­های فرهنگی اقوام این کشور در کنار باورها و روش های زندگی مهاجران در کنار یکدیگر ساده نیست. برای کاهش این تقابل­ها لازم است دولت، فعالان تجاری و اقتصادی، ادارت و مراکز مطالعاتی و فرهنگی در کنار دست­اندرکاران سازمان­های مردم نهاد در روسیه و کشورهایی که بیشترین میزان مهاجر به روسیه را دارند به صورت هماهنگ و منسجم به رصد مسائل مختلف و یافتن راه حل­های قابل اجرا در کنار یکدیگر اهتمام ورزند. در این بین غیر از تجارب و حقوق پذیرفته شده و مسائلی که در نگاه اول به ذهن هر فردی خطور می­کند، ایجاد بسترهای به روز شده قانونی و حقوقی مختلف که ضامن تامین خوسته­های همه طرفین این پارادایم اجتماعی باشد، ضروری است.

در اینجا یک تضاد دیگر خود را به خوبی نمایان می­کند. آن چیزی که در قانون تصویب شده و لازم الاجرا است در شرایط روزمره زندگی و تجربه واقعی کمتر خود را نشان می­دهد. موضوع مهاجران بیشتر در هنگام برگزاری انتخابات به عنوان یکی از محورهای اتخاذ ژست­های سیاسی معمول استفاده می­شود. به طور کلی در حال حاضر روند خوبی در زمینه حقوق شهروندی مهاجران در روسیه آغاز شده است، ولی این به معنای حل و فصل همه جانبه و بعضا عادلانه تمام مسائل نیست. این یک روند ادامه­دار و گام به گام اجتماعی است که نیاز به تامین شرایط ویژه خود چه از طرف دولت، چه از طرف شهروندان و چه از سوی مهاجرین و دولت­های آنان در کنار یکدیگر دارد.

فهرست منابع و ماخذ

• گزارش سالانه سازمان جهانی مهاجرت نسخه ی ۲۰۲۰ میلادی.
• گزارش سالانه آژانس فدرال مهاجرت روسیه در زمینه وضعیت مهاجران نسخه ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی.
• گزارش یگان مرزبانی سرویس امنیت فدرال روسیه در زمینه وضعیت ورود و خروج شهروندان خارجی از مرزهای سه گانه روسیه نسخه سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹.
• گزارش اجتماعی مرکز مطالعاتی دولت فدراسیون روسیه در زمینه مهاجرت نسخه سال ۲۰۱۸ میلادی.
• گزارش تحلیلی دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ در زمینه شرایط مهاجرت در فدراسیون روسیه و جمهوری فدرال آلمان.
• گزارش اجلاس مشترک مرکز گرنت های ریاست جمهوری فدراسیون روسیه و دفتر صلیب سرخ روسیه در شهر سنت پترزبورگ درباره وضعیت مهاجرین و آوارگان ساکن در روسیه در زمینه ادغام و سازگاری با جامعه روسیه.
• گزارش کمیته ی روابط ملی و امور مربوط به اجرایی کردن سیاست مهاجرتی دولت فدراسیون روسیه برای ارگان های دولتی ذی ربط. نسخه سال ۲۰۱۸.
• گزارش مرکز بررسی های اجتماعی دانشگاه دولتی مسکو در زمینه مشکلات مهاجران خارجی.